آنگاه که اخلاق جامعه ضایع شد، چه می شود کرد؟

آری ، چه می شود کرد؟

  آقای (هیوا مسیح) بدون اطلاع و اجازه ام کتاب ترانه های کرمانجی ام را که شامل سه خشتی ها بود و نمونه ای را به آقای کریم اکبر زاده اهدا کرده  بودم ، گرفته وبه نام خود چاپ کرده و آنگاه با بی انصافی ، ترجمه ترانه ها از سوی مرا نیز به باد انتقاد گرفته که نا کار آمد و خالی از جنبه های زیبایی ترجمه بوده است .!! ص10

  این آدم نمی تواند بیندیشد که با این ترجمه نارسا نیز ، آنرا بردند و نابود کردند ، به اتهام رواج دادن خط کرمانجی در خراسان ، ایشان باید بداند که برای اولین بار من توانسته ام به زبان کرمانجی کتاب بنویسم و تمام خطرات آنرا هم به جان بخرم و پس بدهم . از دیگر سو  مردم ما هنوز با خط کرمانجی آشنا نیستند و ناچارم برای آشنایی آنان با این رسم الخط تا می توانم تحت اللفظ ترجمه کنم . چنانکه در دیوان عرفانی جعفر قلی زنگلی نیز چنین کردم ترجمه آزاد و زیبایی که کرمانج یا فارسی زبان عزیز نتوانند از خواندنش بهره مند شوند، چه نتیجه ای دارد؟البته برای ترجمه آزاد و زیبا زمان و آینده ای وجود دارد که آیندگان چنان خواهند کرد ، چنان که آقای هیوا کرده است .

  نیز حکایت آن عضدی بی سواد بجنوردی است که یک روز هم به دبستان و مدرسه نرفته وتنها چند روزی به مکتب روستایش گام نهاده و ادعای نویسندگی می کند و کارم را هم تخطئه می نماید و با این سرقت فرهنگی آّشکار ، با نوشته های پر از اشتباه خود  دیوان (جعفر قلی ) مرا با عوض کردن شماره صفحاتش به نام خود چاپ کرده و بر من هم تاخته است !! چه می توان کرد از دست دوستان نادان؟!مثال بی سوادی که فکر میکرد با زدن عینک به چشمان خود دانشمند،نویسنده و ادیب می شود.

 

دشمن دانا که غم جان بود                    بهتر از آن دوست که نادان بود

 

کلیم الله توحدی کانیمال

مشهد 9/9/1388

دایره المعارف کلیم

الفبای کرمانجی

الفبایا (گه پک) که دارای 41 واژ ( واج) و دو نشانه – می باشد ، که مخصوص لهجه کرمانجی شاخه شمالی است. الفبایی که در کردستان بر گرفته از لاتین کردستان ترکیه می باشد ، برای زبان کرمانجی خراسان به علت کمبود واژها نا رساست . بلکه الفبای اختراعی دانشمندان کرمانج شناس شوروی سابق برای زبان کرمانجی کاملا کافی و مناسب است که از آن بهره گیری نموده ام.

 

گه پک	کرمانجی	فارسی
ئا (آ.ع)	ئاق.ئار. ئاش(آ)	آب. آتش. آسیا
ئه.	ئه ز . ئه م	من . ما
ئو.	ئوستی	گردن
ئو،-	ئورزه لک . ئورنچه	اسپند. یونجه
ئوو.او	ئوریناگ . ئوولاشان	الگو. نمونه. اولاشلو
ئ	ئسلام	اسلام
ئی ، -	ئیران ، ئیوار	ایران . شب
ئیی ، ای	ئیرو . ئیسال	امروز . امسال
ئیو = ت -	سوییر ، توییژ ، کوییر	سرخ . تیز . کور
ب	برا . باژ	برادر . پدر
پ	پار . په رچ	سهم. ورم
پ	پان .. پوونگ	پهن . پونه
ت	تووش . تیر	حدود . تیر (تیجه)
ت	توور . تیر	توبره . غلیظ

 

 

به رندیر: گوسفند ماده یکسال به بالا که هموز نزائیده باشد. خام به رندیر

به رنه خوون : واروونه ، واژگون بخت ، سیاه بخت

به روات بووین: بر باد شدن ، هدر رفتن

به روات کرن : غارت کردن . بر باد دادن

به روار: دیدگاه وارگه ها ( سیاه چادرها .به ر + وار منطقه کوهستانی مقابل محله های کوچ نشینان در کوهستان آرموتلی اوغاز)

به روار : کوهستان ، سرزمین کرد نشین در عمادیه عراق ، مهاباد

به رواریی : منسوب به روار ، کردهای بروار کردستان خود مختار عراق

به روانه ک : پیش بند چرمی ، پیش بند انبانی که درو گران هنگام درو کردن گندم از جلو آنرا به سینه و شلوار خود می بندند که کلش و خار و خاشاک لباس آنها را پاره نکند ، جلو بند

به روبووم : بر و بوم ، مرز و بوم ، میهن

به روه به ر : گروه گروه ، دسته دسته

به روه به رهاتن: گرده گرده ، پشت سر هم آمدند.

به روه به رچوون: دسته دسته ، پشت سر هم روان شدند و رفتند.

به روک : یخه ، یقه ، گریبان

به روه ر رو : گل آفتابگردان

به روه ژوور: رو به بالایی ، رو به سر بالایی

به ره : بهره ، فایده ، سود

به ره وه ند: بهره مند

به ره ف: جمع ، سر جمع ، گرد هم

به ره ف بوویین : سر جمع شدن ، گرد هم آمدن

به ره ف کرن : سر جمع کردن ، دور هم گرد آوردن

به ره ک : برک ، نوعی پارچه پشمی که از پشم شتر یا کرک بز بافته می شد . از آن سفره و جامه گرم زمستانی تهیه می کردند.

به ره که ت : برکت ، مبارک بودن ، فراوانی

به رره ماک : بره و مادرش را در کنار هم به بیابان بردن و چرانیدن که بره های کوچک هم شیر بخورند و هم بچرند و روش راه رفتن در کوه و بیابان را فرا بگیرند . گله داران کرمانج معمولا به هنگام برگشت از قشلاق به ییلاق بیش از یک ماه بره ها را همراه گله رها می کنند . یعنی برره ماک می کنند.

به ر هه و بووین : کنار هم جمع شدن ، متحد شدن ، دور هم گرد آمدن

به ری : جلوتر ، از جلو ، از پیش

به ری ئیقاریی : زمان پیش از فرا رسیدن، تاریکی شب ، نزدیک غروب ، پیش در آمد شب

به ری : جلو ، پیش ، قدیم ، در گذشته ها

 

نادر صاحبقران

نادر صاحبقران

آخرین کتاب مستند تحقیقاتی است با اسناد نو یافته در مورد نادر شاه که گویای روزگار جوانی تا پایان کار این پادشاه بزرگ ایران است .

این کتاب بهترین منبع تحقیقاتی برای پژوهندگان این بخش از تاریخ کشور ماست که جامعه شناس ایلات و عشایر ایران به تفکیک اقوام در آن منعکس گشته و رنج و تلاش استاد توحدی را در جهت فراهم آوردن اسناد آن آشکار می سازد.بر هر ایرانی خردمند و علاقمند به تاریخ ایران لازم است که این کتاب را در گنجینه کتابخانه خود داشته باشد.

لطف یکی از خواننده ها

وجیزه ایست شعر گونه -  موشح به نام مبارک فردوسی دوران جناب استاد ( کلیم الله توحدی ) به پاس زحمات توانفرسا و ایثار کم نظیرشان در تجدید حیات قوم کرد:

کتاب پر بهایت را برادر بارها خواندم

لبم تفتید و دل افسرد و سیل اشک هم راندم

یموت و گوکلان و روس و قاجارش تنم لرزاند

مصیبت نامه در سوگ (جه جو خان )و (بگو) خواندم

(ابولفضلت ) فدا کردی ولی عزمت نشد زایل

لوای کرد بر دوشت، به فکر ایل خود آن دم

همه سعی و تلاش تو سر افرازی کردستان

تو را خواندم (کلیم الله ) ز توصیف دگر ماندم

وفا را ، عهد آن کردم که بوسم دیدگانت را

حضوری چون نشد حاصل ، ز غصه جان بر افشاندم

دل و جان همه کرد ج هان مرهون ایثارت

یقین دارم از این معنا ، از ان ( فردوسیت ) خواندم

 

به تعداد تمامی نفوس کردان جهان تو را سپاس

به امید دیدارت – هوشنگ احمد پناه – دبیر بازنشسته سال 1377 آموزش و پرورش کردستان – اهل سنندج

حروف اول هر مصراع تشکیل شده از حروف نام و نام خانوادگی استاد

حروف اول هر مصراع= کلیم الله توحدی

 

کردهای کلمیشی

اسناد و حقایق کلیدر

      این کتاب که امیدوارم تا پایان سال 1388 چاپ و منتشر گردد ، بر مبنای حقایق ، عکس و اسناد تاریخی و مصاحبه با افراد آگاه و بازماندگان حوادث رمان تاریخی معروف (کلیدر ) است که به همت آقای محمود دولت آبادی ، نویسنده پر توان انجام گرفته .

اما از آنجا که بیشتر مطالب آن با حوادث تاریخی چنان که بوده اند ، وفق نمی دهد ، لذا به خواهش دوستان اهل تحقیق بر آن شدم با چند بار مسافرت به میان کردهای کلمیشی و به دست آوردن عکس و اسناد قهرمانان کلیدر در رابطه با قیام گل محمد کلمیشی که در کرمانجی آهنگ معروف ( خانی کلمیشی ) و در فارسی آهنگ معروف ( ننه گل محمد ) مربوط به آن است که در سالهای 1325 تا 1337 خورشیدی ادامه داشته ، به صورت کتابی مستند با نام های اصلی قهرمانان داستان به رشته تحریر در آورم و در دسترس علاقمندان گرانقدر قرار دهم .

کلیم الله توحدی

توجه

با سلام به دوستان عزیز

این وبلاگ بر اساس جستجو گر

Mozilla firefox

طراحی شده است و اگر با سایر مرور گرها وارد وبلاگ شوید

کاملا آن را به هم ریخته مشاهده می کنید . پس خواهشمندم

برای دسترسی آسانتر از مرور گر ذکر شده در بالا استفاده کنید.

موفق باشید

نگاهی به آئین های نمایشی کرمانج خراسان

بنام خداوندجان وهنر

نگاهی به آئین های نمایشی کرمانج خراسان

 

     این مقاله رابه پاس احترام به مدیران ودبیران ودست اندرکاران «سمیناربین المللی نمایش های آئینی وسنتی» به رشته تحریردرمی آورم که درپایان امردادماه 1386 درتهران درخانه هنرمندان ایران برگزارمیگرددوامیدوارم به عنوان شاخ گلی هرچندکوچک، دراین گلستان پرگل وریحان ولاله وسنبل موردقبول واقع گردد.

     میدانیم که آئین ها وسنّت های بین المللی به عنوان آئینه ای تمام نما، نشانگرفرهنگ عامه ونشانگرفولکورمردمان جهان، مورداحترام هستندویادگاری ازنیاکانمان درسراسرگیتی که زندگی وروزگارخودرادرطول تاریخ پرخادثه وپرفرازونشیب، اعم ازدردوغم وشادی ونشاط باآن آرایش وهماهنگی داده وبه زیباترین ودل انگیزترین احساسات پاک خود، آراسته و همچون گوهری گرانبها به امانت سپرده اند. پس برماست که ازاین ودیعه الهی به نیکوترین وجه پاسداری نموده وآنرابه آیندگان بسپاریم. زیرا این امانت گهرباردرطول قرون واعصار، همواره موجب پیشرفت وتکامل زندگی بشربوده وآنچه راکه امروزدرپیشرفت علوم وفنون گوناگون مشاهده می نمائیم، کوره راهی وسرنخی به آن آئین هاوباورهای ایده آل گذشتگان درتسخیرکرات آسمانی دارد.

     چنانکه دردوران باستان، کیکاووس پادشاه بلندپرواز ایران، قصدپرواز به آسمانها وفضانوردی وتسخیرماه وستارگان وکهکشانها رادارد. حکیم فرزانه فردوسی توسی درشاهنامه پرارزش خودکه سندملیت ما ایرانیان است، به این موضوع اشاره داردکه کیکاووس تختی زرین به بال عقاب هابست تابوسیله آن بلندپروازان درفضای لایتناهی به سیروسیاحت دراحوال ماه وستارگان وخورشیدبپردازد که گفته است: بلندآسمان جایگاه منست.هرچنددرآن روزگاران این کارامری بعیدبه نظرمیرسیده وافکارشاه رانشات گرفته ازتعلیمات شیطان میدانسته اندکه به اوگفته بوده است:

                 گرفتی زمین آنچه بُد کام تو       شود    آسمان    نیز   در  دام    تو

     وبدنبال القاء این اندیشه بودکه جان وروان شاه به تشویش افتادکه چسان این سفرفضایی خطیررابپیماید

                  پراندیشه شدجان آن  پادشا       که تا  چون  شود  بی پر  اندر  هوا

                  ز دانندگان پس بپرسید شاه       کزین خاک چنداست تاچرخ وماه

     وسرانجام شاه برتختی زرین ،بربال عقاب هانشست وبه آسمان پروازکرد.

                    نشست  از برتخت کاووس  کی      نهاده به پیش اندرون جام  می ...

                    شنیدم  که کاووس ازآن برفلک       همی رفت تا  بگذرد از ملک...

     هرچندکاووس شاه درشرایط ابتدایی آن روز جهان دراندیشه فضانوردی خود، موفقیت چندانی به دست نیاورد، اما شکست اودراین امرخطیرهمواره بشریت رابه این فکرواداشت که چگونه میتوان به این آرزو دست یافت.

    این آروزی همیشگی درداستان پرنده ضعیف الجثه وقوی الاراده ای به نام تورغه رفته رفته چنان جان گرفت که اودرصددبرآمدخورابه خورشیدبرساند وازنزدیک شاهدنورافشانی آن گردد. داستان تورغه ازشاهکارهای زیبای ادبیات شفاهی وموسیقی کرمانجی خراسان است که ریشه مشترک دراساطیر روم ویونان نیزدارد.

     آری هزاران سال ازآرزوهای شاه ایران ونیزپرنده تورغه سپری شدتااینکه دراوایل قرن بیستم برادران رایت درآمریکابه آن جامه عمل پوشاندندوباهواپیمای خود درآسمان دورزدندوباموفقیت فرودآمدندوراهی به سرچشمه فضانوردی گشودند. یااینکه درجنگ جهانی دوّم فن براون دانشمندمعروف آلمانی باساختن موشک های V2 موفق شدکیهان نوردی راواردمرحله ای تازه نموده وسپس آپولوی معروف خودرادرمیان دلهره واضطراب جهانیان برسطح کره ماه بنشاند.

     بدینگونه بودکه آرزوها وخواسته های بشری سرانجام بوسیله امثال ژول ورن هاازقوه به فعل درآمدکه همگی ریشه درباورها وآئین هاوسنت های نیاکان مادرطول قرون واعصارگذشته داشتند.گرچه هنوز به قول حکیم خیام نیشابوری ریاضی دان معروف وبرجسته ایرانی: بشردرحال پیمودن نخستین گام های علمی خویش است واندرخم یک کوچه.

    بهرحال بشرآنچه راکه تاکنون بدان دست یافته، حاصل آمال وآروزهای دورودرازی است که درمغزکوچک نیاکانمان درجریان بوده است وازمیراث فرهنگی وآئین ها وسنت های آنان نشات گرفته وبه مرور زمان پرورش یافته وازقوه به فعل درآمده است.

     بنابراین وظیفه یکایک ماست که درحفظ ونگهداری واشاعه آئین هاوسنت های گذشتگان تمام توان خودرابه کاربریم وازنادیده گرفتن ونابودی آنهاجلوگیری نموده وبا امکاناتی که دراختیارداریم درمکتوب کردن وضبط وثبت وبه تصویرکشاندن آنهاوبه نسل های آینده سپردن وایجادهمایش هاوسمینارهای علمی وهنری بین المللی، نظیرآنچه راکه درسمینارتهران اتفاق می افتد، ازهیچ کوششی دریغ نورزیم.زیرانادیده گرفتن ونابودی این آئینها، نابودی فرهنگ واخلاق وتمدن وتمام زیبائیهاواحساسات پاک مردمانی است که باغ وبوستان زندگی دوران حیات خویش رابه زیباترین وجه آراسته وبه امانت به ماسپرده اند.

     مابایدبدانیم آئین هاوباورهای رسیده به ما، درحکم سندمالکیت وپشتوانه زندگی وفرهنگ اقوام وملل هستندونابودی آنها، نابودی تفکرهاواندیشه هاوخلاقیت هاونوآوری هاست که نتیجه ای جزپوچی وبیهودگی وبی هویتی دربرنخواهدداشت وجامعه جهانی رابه سوی قهقرای اخلاقی سوق خواهد داد.

     حقیرکه به نوبه خودباررسالت تاریخی وفرهنگی وهنری یکی ازاقوام تاریخی وکهنسال ایران زمین بنام کرمانج رابردوش دارم، برآنم که درتدوین وتبیین فرهنگ وهنروآئین هاوباورهای این مردمان اصیل کوچ نشین درگذرگاههای تاریخ راباتلاش شبانه روزی برهم میهنان وبرجهانیان آشکارسازم که دراین زمینه علاوه برکتب تاریخی وادبی که تاکنون نوشته وانتشارداده ام که فهرست آن به پیوست تقدیم میگردد، دردوجلدکتاب به نام های:

تاریخ موسیقی ایران

بازیها وآئین های کرمانجی

به طورمشروح به انگیزه های هرآهنگ ازموسیقی پرباروغنی کرمانجی ونیزفلسفه هربازی محلی که کلاً ریشه درتاریخ پرفرازونشیب این قوم حماسه آفرین دارد، بپردازم. این بازیهاآنچنان پرشوروفراگیرهستندکه درهرمرحله دههانفرمیتوانندهمزمان هنرنمایی کنند. فی المثل بازی نه نک Nanek یابازی چلی چوب (چپ وراست) اززیباترین وحماسی ترین آئین های نمایشی هستندکه حاکی ازمرزبانی ومیهن پرستی ودفاع ازناموس مام میهن میباشندکه وظیفه اصلی این مردمان سلحشورومیهن پرست می باشدکه نگارنده شاهدبازی ونمایش بسیاری ازآئین هاتا50 سال پیش بوده است، یکی ازآئین هاونمایش های سنتی نیز(بووکی دارینی) یعنی عروسک چوبی بودکه برای طلب باران درسالهای خشکسالی انجام میگردید. دیگربرای عشایروچادرنشینان مراسم گرداندن (کلّه گُرگی) یا(ده وگور) بودویا کتل گردانی که بخاطرفوت یکی ازبزرگان ایل انجام میشدکه معروف ترین آن کتل گردانی درتشییع جنازه امیرحسین خان شجاع الدوله ایلخانی مقتدرقوچان درسال 1311 قمری بودکه آهنگ معروف های های رشیدخان ، سردارکل قوچان مربوط به همین مراسم است ومجالی برای ذکرآن نیست. اماکنون لازم میدانم بامختصراشاره ای به زندگی وتاریخ کرمانج خراسان ، خوانندگان خردمندرابه هویت وموقعیت جغرافیایی وتاریخی وفرهنگی آنان آشناسازم تاکمکی باشدبرای پذیرش نکاتی دراذهان آنان که درپی خواهدآمد.

     کردهای خراسان معروف به کرمانج که کوچ بزرگ وتاریخی آنان دردوره شاه عباس صفوی به سال 1000 قمری ازآذربایجان به قزوین وخراسان انجامیدتاغارتگران ومتجاوزان اقوام مغول وازبک که خراسان راتبدیل به ویرانه ای کرده بودند،تادیب وگوشمالی نمایند. ازآنجائیکه که این کردان کلاً گله داروکوچ نشین وجوانان آن همواره آماده رزم وپیکاربادشمنان ایران زمین بودندودرواقع ارتش ملی این کشوربه حساب می آمدند،به کرمانج معروف بودند. زیراکردهابه جامعه گله داری خودکه اقتصادشبانی راپی ریزی کرده بودند، کرمانج می گفتندوکشاورزان وروستائیان خودراکه باگاو وزمین سروکارداشتند، گوران می نامیدند.

    کرمانجهابزرگترین جامعه کردهستندوزبان وآداب ورسوم وموسیقی آنهابسیارپرباروغنی است که کرمانج خراسان شاخه ای فعال وپرتحرک ازآنهاست که برمبنای روش زندگی کوچ نشینی وآوارگی ودربدری وجابجائی های فراوان درطول تاریخ وبهره گرفتن ازفرهنگ هاوزبان وآئین های دیگراقوام وملل ازمرزهای غربی درروم گرفته تاارمنستان وگرجستان وقفقازیه وسرتاسرنواحی شمالی وشرقی ایران ورهسپارشدن به فتح هندوستان درزمان نادرشاه، برغنای هرچه بیشتربه میراث فرهنگی وباورهای خویش افزوده وسینه به سینه ونسل به نسل به مارسانده اند.

     میدانیم که سرزمین کردستان درتمام طول تاریخ محل برخوردوجنگهای خونین ایرانیان ورومیان بوده است. وقوع این جنگهاوقتل وکشتارها واسارت هاودربدری هاچه دردوران امپراطوری مادهاوچه دردوران هخامنشیان واسکندرمقدونی رومی و دوران اشکانیان وساسانیان تحولات واثرات شگرفی برروحیه این مردمام مبتلابه برجای گذاشته است واین اثرات مثبت ومنفی چه درتاریخ وچه درموسیقی وآئین های آنان سرنوشت سازوتاثیرگذاربوده است. چنانکه دردوره اشکانیان که سپاهیان روم برارمنستان تاخته بودند، سُرناسردارمعروف اشکانی بایاری گرفتن ازیک آهنگ موسیقی کرمانجی بنام نیچیر(Nichir ) که رومیان ازپیام آن آگاهی نداشتندوبوسیله عاشق های کرمانج باسُرنانواخته میشد، فرماندهی میدان جنگ رادگرگون ساخت که به شکست سپاهیان 70 هزارنفری روم درمقابل سپاه 12 هزارنفری ایرانیان انجامید.

     این آهنگ حماسی رزمی هنوز بوسیله عاشق هاوبخشی هادرمجالس وجشن هانواخته میشودوهمانندآهنگ های کوراغلی وباش کوراوغلی، ازقهرمانان کردجلالی ، زنده وجاودان وبرانگیزنده می باشد که حاکی ازنفوذوانگیزه اصیل موسیقی کرمانجی درزندگی این مردم است. زیراتاریخ کرمانج هادرموسیقی وموسیقی شان درتاریخ آنان متجلی است.

     بیشترجنبه های موسیقی کرمانجی نمایشی است ،که به آن توره می گویند. آهنگ هاوداستان های حماسی آتامرگان، الله مزاره، سردارعوض وججوخان وخان کلمیشی وننه گل محمدهرکدام به سهم خودنقش ارزنده ای درزندگی وباورهای این مردمان اصیل ومیهن پرست دارند.

     آهنگ سَما( رقص سماع) که ازرقص صوفیانه دراویش مولوی درقونیه نشان دارد، یکی ازآهنگ های موسیقیایی عارفانه است که ازروم شرقی تاخراسان راپیموده است. میدانیم که بیشترکردهای خراسان ازنواحی جنوب شرقی کشورکنونی ترکیه به ایران انتقال داده شده اند. چنانکه کردهای جهانبگلومیزبانان واقعی مولوی شاعروعارف وموسیقیدان برجسته ایرانی درقونیه بودندکه امروزه بخش بزرگی ازآنان درخراسان ومازندران اسکان گرفته اند.

     خوب میدانیم که کردهای قونیه بهترین میزبانان ویارویاوران مولوی بوده اند. مولوی آن شخصیت فرهنگی جهانی که سال جاری راسازمان فرهنگی بین المللی یونسکوبه نام وی نامگزاری کرد.

     همسرابن حسام کردکه بانویی فرزانه ومهربان بود، همچون دایه ای مهربان کمرخدمت به مولوی رابسته بود که شوهرش ازمریدان برجسته وجان نثارمولوی بود. اوتمام مهرومحبت های خودرانثارمقدم مولوی میکردواورا برسرشوق وذوق می آوردکه درمسیرفرهنگی وعرفانی خودبااطمینان هرچه بیشترگام برداردوفضایی راحت وآرامش بخش برای مولوی بوجودآورده بود ودربه ثمررساندن افکار واهداف مولوی نقش ارزنده ای راایفا میکرد. چنانکه وقتی این بانوی مهربان وحامی وخدمتگزارمولوی جهان را وداع گفت، مولوی ازشدت غم واندوه، به مدت دوسال گوشه نشین وماتمزده شدوهیچ فعالیتی راازخودبروزندادوسرانجام پس ازدوسال سوگواری وماتمزدگی باردیگرزبانش به این بیت مترنم گردیدکه حاوی احترام وی به این بانوی مهربان کردبودکه فرمود:

                              مدتی این مثنوی تاخیرشد      مهلتی بایست تاخون شیرشد

     آری خواننده عزیز، کرمانج های ماحامل وپرچمداربسیاری ازآئین ها وسنت های بشری درجهت تنویرافکارعمومی هستندکه به هرمناسبت ودرهرفرصت درقالب آهنگها ومقام های موسیقی وشعرونمایش وبازیهای محلی آنرابه نمایش گذاشته وفضای فرهنگی منطقه رازیباودل انگیزوفرحبخش مینموده اندکه صدهانمونه ازآنرا میتوان ارائه داد که زمینه های مذهبی وملی واجتماعی دارند. امّا چون مجالی دراینجاباقی نیست فقط به ذکرنمونه ای ازآن می پردازم به نام اسب چوبی.

      هه سپ چوو- ویی(Hasp-E-Chu,Wi ): که بعدهافهمیدم نمادی ازهمان اسب تروای یونانیان است.برای نخستین بارکه نمایش آنرا دیدم وازآن لذت بردم، خاطره ای برایم باقی ماندکه هرگزفراموش نمی کنم. اکنون که آنرا براین سطورمی نگارم، بیائیدباهم به حدودآبانماه 1330 برگردیم که آن زمان 10ساله بودم.

     کردها مراسم عروسی خودرامعمولاً درپائیزبرگزارمیکردند که هم محصولات دامی وکشاورزی خودرادربازارهای قوچان وشیروان وبجنورد و... فروخته وپولدارشده بودند، هم دوران استراحت وبیکاریشان بود واین عروسی گاهی یک هفته یا پنج روز یاسه روز ویایک شبانه روز،بنابه وضعیت مالی صاحب عروسی به طول می انجامید، بابهترین اجراهای موسیقی باسازهای کردی ماننددهل وسرنا وقوشمه وکمانچه ودوتارونی برگزارمیگردید. روزهاپیش ازظهرمراسم کشتی پهلوانی بودوعصرهاوشبهارقص وآواز ونمایش( توره) که تمام اهالی از زن ومردوکوچک وپیروجوان درآن شرکت کرده ومیرقصیدندومیخواندندوبالباسهای زیبا ورنگارنگ خودشوروغوغایی به پامیکردند.

     درآن شب پائیزی آبان 1330 درروستای زادگاهم اوغاز ازتوابع شهرستان قوچان درشمال خراسان،مراسم عروسی پرجنب وجوش شیرویه ومهین برگزاربود. مردان ازمراسم رقص دست کشیده ومیدان رابرای زنان ودختران خالی کرده وبه اتاقهارفته ومشغول خوردن شام بودند. شام برای مردم اوغازآبگوشت بود. امامهمانانی که ازروستاهای دورومیان ایلات آمده، درکناربزرگان ومعتمدین اوغاز دربالاخانه مستقرشده بودند،با په لاو( پلوته چین) پذیرایی میشدند.

     ساعتی بعدکه مردان شام خوردند،بازواردمیدان رقص شدندوزنان میدان رقص راخالی کرده وبرای شام رفتندکه کودکان نیزبانوجوانان دراین زمان به خوردن آبگوشت مشغول بودند.

     اگرساعتی میداشتم وبه آن می نگریستم، قطعامی فهمیدم که ساعت 11 خواهدبود. زنان کرمانج با لباس های پرچین ورنگارنگ خودبازیورآلات نقره ای وآویزه هایشان درمیدان رقص شوروغوغایی بپاکرده وصدای شواش چیان که پول راروی سرزنان شاواش میکردند، نشاط وشادی خاصی به فضای عروسی بخشیده بود.

     یکباره صدای سرناودهلی دیگرازمیان تالارجنوبی حیاط که اسبهاواشتران رادرآنجا به آخوربسته بودندبرخاست ومردم همه سرهایشان رابه آنسو برگردانیدند. درآن لحظه غیرمنتظره دیدم که رجبعلی بگ پیرمردخوش مشرب وخوش منظردرحالیکه یک چراغ توری پرنوری رادرپیش کاروانی حمل میکرد، فضای طولانی تالار را به سوی حیاطی که مراسم عروسی درآنجا برگزاربود، طی می کند. پشت سراو دوزن کرمانج باتمام نیرو درحال رقص وپایکوبی بودندوپس ازآنان حسینعلی عاشق که زیبایی چهره اش به یک مینیاتوردوره قاجارمی مانست، آنچنان سرنارامینواخت که هوش ازسرآدمی می ربودوامان اله عاشق هم درکنارش به شدت بردهل بزرگ خودمی کوبیدکه صدایش درکوه وبیابان می پیچید.  بدنبال آنهاهم پیرمردریش سفیدی افسارودهانه اسبی رامی کشیدکه رنگی قرمز وبسیارزیباداشت وعروسی زیبابا روبندقرمزبرآن سواربود. بدنبال عروس نیزدوسه نفرشاواش ، شاواش ورقص کنان عروس راهمراهی میکردند. من غرق درتماشای زیبایی اسب گردنفراز وعروس روبندداربودم که یکباره یادم آمدکه کردهادرشب ،عروس نمی آورند، پس اینهاکی هستند؟

     بیشترکودکان ونوجوانان شادی کنان به سوی کاروان عروس هجوم بردند ودست زدند. عروس واردمیدان شد.دراین لحظه زنان صحنه رقص راخالی کرده ومیدان را به کاروان عروس سپردند. عروس باروبند قرمز خوددرحالیکه با دست چپ افساراسبش رامی کشیدوبه این سووآن سو هدایت میکرد، بادست دیگردوزنگوله کوچک دردو انگشت شست وسبابه اش رابرهم می کوبیدومیرقصید، اسبش نیزباهمان آهنگ دهل وسرنادرحال رقص،توجه همگان رابسوی خویش جلب کرده بود. شوروهلهله ای ازمردم درفضا پیچیده وکاروانیان باآواز دهل وسرنا درحال رقص وحرکات موزون بودند، دودستگاه چراغ توری پرنور نیزتمام گستره حیاط رامثل روز روشن کرده بود.

     درقسمت شمالی ودرجلوی ایوان بلند ودراز، دروازه ای پرزرق وبرق باپارچه ها وشال های رنگارنگ آراسته شده ویک پرچم زردرنگ هم بربالای آن دراهتزازبودوچندقراول هم نیزه به دست، دم دروازه ایستاده بودند.کوتوال قلعه هم درجلوی دروازه روی صندلی نشسته وشمشیرخودرا روی زانویش گذاشته بود. دراین لحظه یکی ازقراول هاجلودویدودرمقابل کوتوال تعظیم کردوخبرداد که کاروانی ازدوردست به سوی قلعه درحرکت است، چه دستورمی فرمائید؟

     کوتوال ازروی صندلی برخاست ویک قطعه استخوان کهنه بازوی گاو راکه درحکم دوربین بود، ازکمرگاهش بیرون کشیدوباآن دوردستها را تماشاکرد ولحظه ای بعددرحالیکه سبیل های کلفت وشاه عباسی خودرا بانوک انگشتان مالش میدادومی چرخانید، قهقهه ای بلندسردادوگفت:

    ای قراول ها،خوش باشیدکه امشب خداوندروزی مارارسانید. این یک کاروان عروس است که به قلعه مامی آید.خدارساند. خدارساند. عروس مال من باشد،شماهم باآن زنهای دیگرخوش باشید. بروید، بروید جام می رابیاوریدکه به سلامتی عروس خودمان بنوشیم.

     دراین لحظه یکی ازقراول ها رفت وکوزه ای کوچک ویک جام آورد وازکوزه آبی به جام ریخت وکوتوال آنراسرکشیدوبه به گفت!!

     [اینجا بودکه ازسبیل هاوطرزحرف زدنش فهمیدم این کوتوال همان عطاخان معروف به آتوعاشق است. امّا هنوز همه چیزبرایم نامفهوم وگنگ بود]. کوتوال بازروی صندلی خودنشست وسبیل هایش را تاب داد.

     دراین لحظه رجبعلی بگ رئیس کاروان پیش رفت ودرمقابل کوتوال تعظیم کردوگفت:

     ماکاروان عروسی هستیم که بایداورابه شهر روم ببریم. چون راه ماازمیان قلعه شمامی گذرد، خواهشمندیم اجازه فرمائید، امشب رادرمیان دژبه سربریم وفرداازدژخارج شده وبه سوی شهرروم برویم. البته شیرینی شماهم تقدیم حضورخواهدشد!!

     کوتوال درحالیکه باسبیل هایش بازی میکرد، گفت: البته البته. اجازه می فرمائیم. این قلعه مربوط به خودشماست. دستورمیدهم درکاخ خودم ازشماوعروس زیبایتان پذیرایی شود.

     دراین لحظه عروس سواراسب هم رقص کنان باهمراهان به دم دژرسیدند.

     کوتوال که ازشادی روی پابندنبود، ازروی صندلی برخاست وبه ناز وادا ورقص عروس چشم دوخت وبه به ای گفت وبه عروس نزدیک شدودست روی شانه عروس بردتااورانوازش کند. دراین لحظه عروس تازیانه راازقاچ زین اسب برداشت وبه نرمی به شانه کوتوال زدواورادوقدمی ازخود دورکرد.

     اماکوتوال که اززیبایی وحرکات عروس سخت برانگیخته شده وبراثرمستی پاازپا نمی شناخت وتلوتلو راه می رفت، دوباره بسوی عروس حمله ورشدودست به روبند اوبردکه بالازده وچهره عروس راببیندوبوسه ای برگیرد،امّادوباره عروس باتازیانه اوراازخود دورکرد.

    صحنه نمایش درمیان رقص وحرکات موزون مردان وزنان کاروان وآوای دل انگیزدهل وسرنا باآهنگ زیبای کوراوغلی هیجان انگیزشده بودکه نگهبانان دژنیزمانندکوتوال فرمانده خودمست وشادی کنان، هریک بسوی زنی دست درازکرده وباآنها می رقصیدندونیزه های خودراهم دورانداخته بودندکه انگارنه انگارکه آنها دژبان هستندووظیفه ای دارند!!

     رقص کاروانیان باکوتوال وقراول هایش به اوج خودرسیده تماشایی بود. این بارکوتوال درحالیکه چشمانش قرمزشده وازهیجان برخودمی لرزید، برای دستیابی به عروس حمله بردواورادرآغوش کشیدکه ازروی زین اسب پائین بکشدوسرش راهم برای بوسیدن چهره عروس نزدیک کرده بودکه ناگاه این باردست عروس بالارفت وخنجری راکه ازکنارقاچ زین اسب بیرون کشیده بود، چنان برپشت کوتوال زدکه تادسته درجگرگاهش فرورفت وناله دلخراش کوتوال همه رابه وحشت انداخت.

     بیدرنگ عروس ازاسب پائین پرید وروبندش راکنارانداخت. اینجابودکه فهمیدم این عروس هم نیازعلی عاشق هنرمندمعروف است. بقیه زنهاهم که ازمردان دلیروچابک بودند،هرکدام یکی از نگهبانان رابه زیرکشیده وباخنجرازپادرآوردندوجنازه شان راروی زمین انداختندوسپس روسری شان رابراشتندکه معلوم شد، اینهاهم زن نبوده وازمردان وجوانان عاشق هاهستند.

     دراین لحظه که کوتوال وقراول هایش ناله کنان درخون می غلتیدند، یکی ازهمان زنهاپرچم سه رنگ ایران راازکمرگاه خودبیرون کشیدوبربالای دروازه هجوم بردوپرچم زرد دروازه راکه مربوط به دشمن بود،پاره کردوبه دورانداخت وپرچم سه رنگ ایران را بربالای آن نصب کردوبه اهتزاز درآوردوفریادزد:

زنده بادایران. زنده باد ایران

     فریادوشوروغلغله مردم باصدای دستجمعی زنده بادایران ، زنده بادایران درفضا طنین افکن شده بودکه دراین لحظه کشته شده هاهم ازجابرخاسته وهمراه باتمام کاروانیان زن ومردشروع به رقصیدن باآهنگ زیبای معروف به ( لیستکی به گان) کردندکه بسیارزیبا وموقرانه ودل انگیزبود. بزرگان مجلس ازجابرخاسته وآفرین آفرین کنان هریک به فراخورحال سکّه های پول رابرروی سراین هنرمندان ازرنده شاواش کردند. این شادی وپایکوبی تاپاسی ازنیمه شب گذشته ادامه داشت.

     این بودخاطراتی که ازآن شب زیباوبه یادماندنی درذهنم نقش بست. هرچندوقتی که به منزل هم برگشتم تاصبح خواب به چشمانم نیامد وبه این نمایش هیجان انگیزوزیبامی اندیشیدم. سالهااین خاطره جسم وجانم رافراگرفته بود،تابعدهاضمن تحصیل وخواندن تاریخ ونگاهی به اساطیرایران وروم دریافتم که این نمایش نیزمانند تورغه برگرفته ازاشتراکات فرهنگی ایران ویونان وروم قدیم بوده ونمادی ازاسب چوبی تروااست که درحدود1200 سال پیش ازمیلاددرمحل داردانل درکشورکنونی ترکیه معروف به روم شرقی روی دادکه چون کردهای مادردوران باستان درنواحی مرزهای غربی کشوربارومیان هم مرزودرگیرجنگ وجدال بوده اند، این میراث فرهنگی رابه ارث برده اند. امّابازهم سوال دیگری برایم مطرح شدکه:

     ازکجامعلوم که مبتکران نخستین این اسب چوبی کردهانبوده ویونانیان بوده اند وبه نام آنهادرتاریخ ثبت شده است؟ سرانجام دراین اندیشه فرورفتم وبه این نتیجه رسیدم که یونانیان اهل قرتاس وقلم بودندوتاریخ وافتخارات فرهنگی خویش رانوشته وثبت وضبط میکردند.ولی برعکس،ایرانیان که اهل قلم نبودند، چیزی رابه نام خودنمی نوشتند. چنانکه امروزهم ماهرآنچه آگاهی ازتاریخ عهدباستان داریم ازنوشته های درست یانادرست نویسندگان روم ویونان می باشد که به همت مردانی چون هومروهرودوت ودیگران برصفحه تاریخ نقش بسته وتمام افتخارات فرهنگی رابه نام خودرقم زده اندوماازآن غافل بوده ایم!!

     اماخوشحالیم که گروه عاشق های ماکه نگهدارنده موسیقی ونمایشنامه هاوفرهنگ عامه ماهستند، توانسته اندآنراسینه به سینه ونسل به نسل به مامنتقل کنندواکنون وظیفه مادراین جهان پرآشوب وتهاجمات فرهنگی غرب اینست که آنهارامکتوب کرده وبازسازی وفیلمبرداری نمائیم تابرای همیشه ازگزندروزگاردرامان مانده ودرآرشیوفرهنگی، هنری کشورمان قراربگیرندوازنابودی نجات یابندوبخشی ازخلاء فرهنگی ماراپرکنند.

     درود برروان تمام آن هنرمندان وآن مردمان مشوّق آنهاکه همگی سردرتیره خاک فروبرده اند. زنده بادمردم ایران وپاینده بادکشورکهنسال وافتخارآمیزایران.

                                                                          مشهد:کلیم الله توحّدی(کانیمال)

                                                                                        تیرماه 1386

    

سفارش کتاب

با درود فراوان به دوستداران فرهنگ و تاریخ کرد با توجه به درخواست شما عزیزان از این پس از طریق این وبلاگ

 فروش اینترنتی کتابهای(حرکت تاریخی کرد به خراسان ) را خواهیم داشت .    

لطفا  سفارش خود را  به  آدرس الکترونیکی زیر ارسال نمایید

[e-mail]

[e-mail]

کتابها شامل تخفیف 25 % می باشد.

هزینه پست به عهده خریدار می باشد.

موفق و پاینده باشید.

حرکت تاریخی کرد به خراسان

این هم عکس از سری کتاب های "حرکت تاریخی کرد به خراسان" که درخواست کرده بودید:

 

سپاس

 ژه : کلیم کانیمال


به ر وه گشتی خانگو برانگی ئازیز و مه زن کو پیغام دانه


ژه خادی ده خازم ، هه ر روژ ، ژه روژادن ، خره د مه ندتر وه سه ر فه راز تر ببن تا سه

رزه مینی ئیرانی

ژه وه شاد و پایدار بی .

قی که لامی کرمانجیی پیشکیشه وه ده که م:

که وا هندیی ، که وا هندیی

چی له جیکه پر بلندیی

خا چی مه که ، تویی رندیی

خاش وه ن

28 می گولان ، سالا 1388 مال ئاوا